ಎರಡೂವರೆ ಸಾವಿರ ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ಈ ನೆಲ ಒಬ್ಬ ವಿಶಿಷ್ಟ, ಅನನ್ಯ ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನು ಪಡೆಯಿತು. ಆತ ದೇವರು, ಸಾವಿನ ನಂತರದ ಬದುಕು, ಪುನರ್ಜನ್ಮ, ಸ್ವರ್ಗನರಕಗಳಂತಹ ಅನೂಹ್ಯ ವಿಷಯಗಳ ಬಗೆಗೆ ಮಾತನಾಡದೆ ಮನುಷ್ಯ ಅನುಭವಿಸುವ ಸಂಕಷ್ಟಗಳು, ಅದಕ್ಕೆ ಕಾರಣಗಳ ಕುರಿತೇ ಧ್ಯಾನಿಸಿದ. ದುಃಖತಲ್ಲಣಗಳಿಂದ ಹೊರಬರುವ ದಾರಿಯೇ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರವೆಂದು ಬಗೆದ. ತನಗೆ ವಸ್ತು-ಜೀವಿಗಳ ಭೌತಿಕ ಅಸ್ತಿತ್ವದಾಚೆ ಏನೂ ತಿಳಿಯದೆಂದು ಹೇಳಿದ ಆ ಆಜ್ಞೇಯವಾದಿ ಅತೀಂದ್ರಿಯ ಶಕ್ತಿ, ವೈದಿಕ ಆಚರಣೆ, ವೇದ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯವನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸಿದ ಚಾರ್ವಾಕ ಪರಂಪರೆಯವನು. ಮಗು, ಮುದುಕ, ವೇಶ್ಯೆ, ರೋಗಿ, ಕಮ್ಮಾರ, ಚಮ್ಮಾರ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣನೆನದೆ ಸಕಲ ಜೀವರಾಶಿಗಳನ್ನೂ ಸಮಾನವಾಗಿ ಪ್ರೀತಿಸಿದವನು.
ಅವನೇ ಗೌತಮ ಬುದ್ಧ.
ಯಜ್ಞ, ಯಾಗ, ಬಲಿಗಳಿಂದ ಒಂದೆಡೆ ಧಾರ್ಮಿಕ ಸಮಾಜವು ಹಿಂಸಾರೂಪಿಯಾಗಿದ್ದರೆ, ರಾಜರಾಜರ ನಡುವಿನ ಯುದ್ಧದಿಂದ ರಾಜಕಾರಣವೂ ಹಿಂಸ್ರವಾಗಿದ್ದ ಕಾಲವದು. ಅಂತಹ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಕ್ಷತ್ರಿಯ ವರ್ಣದ ಶಾಕ್ಯ ಕುಲದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದ ಸಿದ್ಧಾರ್ಥ ಗೌತಮ ಸಕಲ ಚರಾಚರಗಳನ್ನೂ ಸಮತ್ವ, ಕರುಣೆಯಿಂದ ನೋಡುವ ಜೀವಕಾರುಣ್ಯವನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದ. ತಾನು ದೇವಸುತನಲ್ಲ, ದೇವಸಂದೇಶ ತಂದವನಲ್ಲ; ದೈವಾಂಶಸಂಭೂತ ಪವಾಡಪುರುಷ ಅಲ್ಲ; ದೇವರಿದ್ದಾನೋ ಇಲ್ಲವೋ ನನಗೆ ಗೊತ್ತೇ ಇಲ್ಲ ಎಂದ. ಸಾಕ್ಷ್ಯಾಧಾರಗಳಿಲ್ಲದ ಯಾವುದೇ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಊಹೆಯನ್ನು ಹರಿಬಿಡಲು ಒಪ್ಪಲಿಲ್ಲ. ದುಃಖತಲ್ಲಣಗಳ ಬದುಕನ್ನು ದಾಟಬೇಕಾದರೆ ಅನುಸರಿಸಬೇಕಾದ ಮಾರ್ಗ ಯಾವುದು? ಪ್ರೀತಿಸುತ್ತಲೆ ಈ ಸಮಾಜದ ಕೇಡುಗಳ ಕುರಿತು ನಿಷ್ಠುರಿಯಾಗಿರುವುದು ಹೇಗೆ? ಸಂಸಾರಿಯಾದರೂ ಧಾರ್ಮಿಕ ವ್ಯಕ್ತಿಯಾಗಿರುವುದು ಹೇಗೆ? ಸನ್ಯಾಸಿಯಾದವನ ಸಾಮಾಜಿಕ ಜವಾಬ್ದಾರಿಗಳೇನು? ಮುಂತಾದ ವಿಷಯಗಳ ಕುರಿತು ಜನರಿಗೆ ಅರ್ಥವಾಗುವ ಕತೆ, ಉಪಮೆ, ರೂಪಕಗಳ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಮಾತನಾಡಿದ. ಮಠ, ದೇವಳ, ಅರಮನೆಗಳಿಗೆ ತನ್ನನ್ನು ಕಟ್ಟಿಹಾಕಿಕೊಳ್ಳದೆ ಬಯಲ ಸಂತನಾದ.
ಆತ ಮಹಾಕೇಳುಗ. ಕುರುಡಾಗಿ ಹಿಂಬಾಲಿಸುವ ಅನುಯಾಯಿಗಳನ್ನು ಬಯಸಲಿಲ್ಲ. ‘ನಾನು ಹೇಳುವುದನ್ನು ಪರೀಕ್ಷಿಸು, ಸರಿಯೆನಿಸಿದರೆ ಮಾತ್ರ ಒಪ್ಪಿಕೊ’ ಎಂದ.
ನೆಲದ ಮೇಲಿನ ಬದುಕನ್ನು ಸಹ್ಯಗೊಳಿಸಲು ವಿಚಾರವಾದದ ಮೂಲಕ ಯತ್ನಿಸಿದ ಬುದ್ಧನ ಧರ್ಮ ತಕ್ಷಣವೇ ಜನಪ್ರಿಯವಾಯಿತು. ಸರಳವಾಗಿ ಜನರ ತಲುಪುತ್ತಿದ್ದ ಬುದ್ಧನ ಮಾತುಗಳಿಗೆ ರಾಜರು, ಪಂಡಿತರು, ಜನಸಾಮಾನ್ಯರು ಅನುಯಾಯಿಗಳಾದರು. ಎಲ್ಲೆಲ್ಲು ಸ್ತೂಪ, ವಿಹಾರ, ಭಿಕ್ಕು ಸಂಘಗಳ ಸ್ಥಾಪನೆಯಾಯಿತು. ಅಶೋಕ, ಕನಿಷ್ಕ, ಗುಪ್ತ ಸಾಮ್ರಾಟರ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಅವರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳಂತೆಯೇ ಬೌದ್ಧಧರ್ಮವೂ ವಿಸ್ತಾರಗೊಂಡು ಭಾರತ ನೆಲದ ಗಡಿದಾಟಿತು.
ಆದರೆ ಅಂತಹ ಜನಪರ ಧರ್ಮವು ನೆರೆಯ ನಾಡುಗಳಲ್ಲಿ ಉಚ್ಛ್ರಾಯ ಸ್ಥಿತಿ ಅನುಭವಿಸುವಾಗಲೇ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಹಲವು ಕಾರಣಗಳಿಂದ ನಶಿಸತೊಡಗಿತು.
ಬುದ್ಧನ ಧರ್ಮದಿಂದ ಎಲ್ಲರಿಗಿಂತ ಆತಂಕಕ್ಕೊಳಗಾಗಿದ್ದವರು ಪುರೋಹಿತರು. ಬೌದ್ಧ ಜೀವನಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ಪುರೋಹಿತರಿಗೆ ಸ್ಥಾನವೇ ಇರಲಿಲ್ಲ. ತೆರೆಮರೆಯಲ್ಲಿ ಸೂಕ್ತಸಮಯಕ್ಕಾಗಿ ಕಾಯುತ್ತಿದ್ದ ಅವರು ಬೌದ್ಧ ಸಾಮ್ರಾಟರಾಗಿದ್ದ ಮೌರ್ಯರ ನಂತರ ಚಿಗುರಿಕೊಂಡರು. ನಂತರ ಬಂದ ಶುಂಗರು ಬ್ರಾಹ್ಮಣಧರ್ಮವನ್ನು ಲಿಖಿತ ಶಾಸ್ತ್ರವಾಗಿಸಿದರು. ಮನುಸ್ಮೃತಿ ಬಂದದ್ದು ಪುಷ್ಯಮಿತ್ರ ಶುಂಗನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ. ವರ್ಣಾಶ್ರಮವನ್ನು ಜಾತಿಪದ್ಧತಿಯಾಗಿ ಗಟ್ಟಿಗೊಳಿಸಿ ಭಾರತೀಯ ಸಮಾಜವನ್ನು ಖಾಯಂ ಶ್ರೇಣೀಕರಣಕ್ಕೊಳಪಡಿಸಿದ್ದು ಮನುಸ್ಮೃತಿಯೇ. ಶ್ರೇಣಿಯ ಅಗ್ರಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿದ್ದವರು ಸಕಲ ಸವಲತ್ತುಗಳನ್ನು ಅನುಭವಿಸುತ್ತ, ಧಾರ್ಮಿಕ ಆಚರಣೆಗಳ ನೆರವೇರಿಸಲು ದಾನದಕ್ಷಿಣೆಮನ್ನಣೆ ಪಡೆಯುತ್ತಾ, ಸ್ಥಳೀಯ ಉತ್ಪಾದನೆ, ವಿತರಣೆಯ ಮೇಲೆ ಅಲಿಖಿತ ಹಿಡಿತ ಸಾಧಿಸಿದ್ದೇ ಅಲ್ಲದೆ ದೇವರ ಜೊತೆ ನೇರ ಸಂವಾದ ಸಾಧ್ಯವೆಂಬ ಭ್ರಮೆ ಸೃಷ್ಟಿಸಿದರು. ಸಾಧುಸಂತರು, ಭಕ್ತಿ ಚಳುವಳಿ, ದೇವಾಲಯಗಳು, ಯಜ್ಞಯಾಗಾದಿ ಆಚರಣೆಗಳು, ಭಜನೆಗಳಲ್ಲಿ ಜನಸಾಮಾನ್ಯರು ಆಚರಣೆಯೇ ಧರ್ಮವೆಂದು ಬಗೆದರು.
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಧರ್ಮದ ಪುನರುತ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಭಾರತ ಬೌದ್ಧಧರ್ಮ ಎಂಬ ದುಬಾರಿ ಬೆಲೆ ತೆರಬೇಕಾಯಿತು.
ಅದೇವೇಳೆಗೆ ೫ರಿಂದ ೮ನೇ ಶತಮಾನದ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಮಧ್ಯ ಏಷ್ಯಾ ಕಡೆಯಿಂದ ಆಕ್ರಮಣ ಮಾಡಿದ ಅಲೆಮಾರಿ ಬಿಳಿಯ ಹೂಣರು ಬೌದ್ಧಧರ್ಮದ ಅನುಯಾಯಿಗಳಾಗಿದ್ದ ಭಾರತದ ಗುಪ್ತ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಕ್ಕೆ ದೊಡ್ಡ ಹೊಡೆತ ಕೊಟ್ಟರು. ಭಾರತದ ವಾಯವ್ಯ ಹೆಬ್ಬಾಗಿಲನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿ, ರೋಮನ್ನರೊಡನೆ ವ್ಯಾಪಾರ ನಿಲ್ಲಿಸಿ, ಚೀನಾ ಮತ್ತು ಅರಬ್ಬರ ವ್ಯಾಪಾರಕ್ಕೆ ಬಾಗಿಲು ತೆರೆದರು. ಹೂಣರು ಹಿಂದೂಶೈವರಾಗಿ ಮತಾಂತರ ಹೊಂದಿ ಬೌದ್ಧ ಸ್ಮಾರಕ, ಮಠಗಳನ್ನು ನಾಶಮಾಡಿದರು. ಒಟ್ಟಾರೆ ಅನ್ಯಮತದ ಆಕ್ರಮಣಕಾರರ ಕೈಗೆ ಸಿಲುಕಿ ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮ ಮತ್ತದರ ಸಾಂಸ್ಥಿಕ ಚಹರೆಗಳು ನಾಶವಾಗತೊಡಗಿದವು.
ಆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಭಾರತಕ್ಕೆ ಬಂದ ವಿದೇಶಿ ಯಾತ್ರಿಕರು ಅದರಲ್ಲು ಅಲ್ ಬೈರೂನಿ, ಫಾಹೀನ್, ಹ್ಯೂಯೆನ್ ತ್ಸಾಂಗರಂತಹ ಪ್ರವಾಸಿಗಳು ಕುಂದುತ್ತಿರುವ, ನಾಶವಾಗುತ್ತಿರುವ ಬೌದ್ಧಸಂಘಗಳ ಬಗೆಗೆ ಬರೆದಿದ್ದಾರೆ. ಬೌದ್ಧಶಾಸ್ತ್ರ ಗ್ರಂಥಗಳನ್ನು ಅದರ ಮೂಲಸ್ವರೂಪದಲ್ಲಿ ಹುಡುಕುತ್ತ ೧೭ ವರ್ಷ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಅಲೆದಾಡಿದ ಭಿಕ್ಕು ಹ್ಯೂಯೆನ್ ತ್ಸಾಂಗ್ ‘ವಾಯವ್ಯ ಭಾರತದ ಲಕ್ಷಾಂತರ ಬೌದ್ಧಮಠಗಳು ನಾಶವಾದವು’ ಎಂದು ದಾಖಲಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಅವ ಸಂಚರಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಬೌದ್ಧಧರ್ಮವು ತನ್ನ ವೈಭವದ ದಿನಗಳನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡಿತ್ತು. ಸಂಘ, ವಿಹಾರ, ಸ್ತೂಪಗಳ ನಡೆಸಲು ನಂಬಿದ್ದ ಧನಮೂಲಗಳು ಕ್ಷೀಣಗೊಳ್ಳತೊಡಗಿದ್ದವು. ಅರಬ್ ವ್ಯಾಪಾರಸ್ಥರ ಪ್ರಭಾವ ಹೆಚ್ಚುತ್ತ ಹೋದಂತೆ ಇಸ್ಲಾಂ ಮತ್ತು ಹಿಂದೂ ವ್ಯಾಪಾರಸ್ಥರನ್ನು ಬೌದ್ಧಸಂಘಗಳು ನೆಚ್ಚಬೇಕಾದ ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಇತ್ತು. ಮೊದಲ ಸಹಸ್ರಮಾನದ ಕೊನೆಯ ವೇಳೆಗೆ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಧರ್ಮ ಹಾಗೂ ಸ್ಥಳೀಯ ಕುಲ/ಮತಗಳು ಮೇಲುಗೈ ಪಡೆಯುತ್ತ ಹೋದಂತೆ ದಕ್ಷಿಣೋತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮ ಕ್ಷೀಣವಾಯಿತು. ೧೨ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಬೌದ್ಧ ಪಾಲ ವಂಶವು ಹಿಂದೂ ಸೇನಾ ವಂಶಕ್ಕೆ ಸೋತು; ಮುಸ್ಲಿಂ ಆಳ್ವಿಕೆಯೂ ಶುರುವಾಗಿ ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮ ಸಂಪೂರ್ಣ ಹಿನ್ನೆಲೆಗೆ ಸರಿಯಿತು.
ಇದಲ್ಲದೆ ಬೌದ್ಧಧರ್ಮದ ಕ್ಷೀಣಿಸುವಿಕೆಗೆ ಕೆಲವು ಆಂತರಿಕ ಕಾರಣಗಳೂ ಇದ್ದವು. ಆಚರಣೆಗಳಿಲ್ಲದ ಧರ್ಮವನ್ನು ಜನಸಾಮಾನ್ಯರು ಅರಿಯಲಾರದೆ ಹೋದರು. ಬೌದ್ಧಮಠಗಳು ಜನರ ದಿನದಿನದ ಆಚರಣೆ, ಅಗತ್ಯಗಳಿಗೆ ಒದಗಲಾರದೆ ಜನಪ್ರಿಯತೆ ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳತೊಡಗಿದವು. ಹುಟ್ಟುಸಾವು ಸಂದರ್ಭಗಳ ಆಚರಣೆಗಳನ್ನು ಬಿಡಲಾರದೇ ಜನರು ಹಿಂದೂ ಪುರೋಹಿತರನ್ನೇ ಆಶ್ರಯಿಸತೊಡಗಿದರು. ಆ ಪುರೋಹಿತರು ಬೌದ್ಧ ಶಾಸ್ತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಕರ್ಮ, ಸ್ವರ್ಗನರಕ, ಮೂರ್ತಿಪೂಜೆ, ಪುನರ್ಜನ್ಮಗಳನ್ನು ಸೇರಿಸಿದರು. ಬುದ್ಧ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಕೊನೆಯ ಅವತಾರ ಎಂದರು. ಹೀಗೆ ಒಂದೆಡೆ ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮವು ಮೂಲ ಸ್ವರೂಪವನ್ನೂ, ರಾಜಾಶ್ರಯ-ಜನಾಶ್ರಯವನ್ನೂ ಕಳಕೊಳ್ಳುತ್ತ ಹಿಂದೂ ಆಚರಣೆಗಳೊಳಗೆ ದುರ್ಬಲವಾಗುತ್ತ ಹೋದಂತೆ ಅತ್ತ ವೈದಿಕ ಪುರೋಹಿತ ವರ್ಗ ರಾಜನಿಗೆ ದೈವಾಂಶ ಆರೋಪಿಸಿ ತಮ್ಮ ಸ್ಥಾನ ಗಟ್ಟಿಗೊಳಿಸಿಕೊಂಡರು.
ಕ್ರಿ. ಶ. ೧೮೯೧
ಹೀಗಿರುತ್ತ ೧೮೯೧ನೇ ಇಸವಿ ಬಂತು.
ಕ್ರಿ. ಶ. ೧೮೯೧ ಎರಡು ಕಾರಣಗಳಿಗೆ ಮುಖ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ: ಅದು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಬೌದ್ಧಧರ್ಮದ ಪುನರುಜ್ಜೀವನ ಪ್ರಯತ್ನವಾಗಿ ಮಹಾಬೋಧಿ ಸೊಸೈಟಿ ಶುರುವಾದ ವರ್ಷ. ಹಾಗೆಯೇ ನೇಪಥ್ಯಕ್ಕೆ ಸರಿಯತೊಡಗಿದ್ದ ಬೌದ್ಧಧರ್ಮವನ್ನು ಬಹುಜನರ ಧರ್ಮವಾಗಿಸಿದ ಅಂಬೇಡ್ಕರರು ಹುಟ್ಟಿದ ವರ್ಷವೂ ಹೌದು.
೧೮-೧೯ನೇ ಶತಮಾನ ಹಲವು ಹೊಸ ಸಿದ್ಧಾಂತ, ಚಿಂತನಾಕ್ರಮ, ಅರ್ಥೈಸುವಿಕೆಗೆ ನಾಂದಿಯಾದ ಜ್ಞಾನಕ್ರಾಂತಿಯ ಕಾಲ. ವಿಸ್ತೃತವಾಗಿ ಹರಡಿಕೊಂಡಿದ್ದ ಯೂರೋಪಿನ ವಸಾಹತುಶಾಹಿಯು ಸ್ಥಳೀಯ ಧರ್ಮ, ಸಂಸ್ಕೃತಿಗಳೊಡನೆ ವಿಶಿಷ್ಟ ಕೊಡುಕೊಳುವಿಕೆಗೆ ತೆರೆದುಕೊಂಡ ಕಾಲ. ಕೆಲ ಪಾಶ್ಚಿಮಾತ್ಯ ವಿದ್ವಾಂಸರು ವಸಾಹತುಶಾಹಿಗಳು ಆಳುವ ದೇಶಗಳ ಮೂಲ ಧರ್ಮ, ಸಂಸ್ಕೃತಿ, ಇತಿಹಾಸಗಳ ಬಗೆಗೆ ಆಸಕ್ತಿ ತಳೆದರು. ಪೂರ್ವದ ಧರ್ಮ, ಸಾಹಿತ್ಯ, ಆಧ್ಯಾತ್ಮಗಳು ಪಶ್ಚಿಮವನ್ನು ಸೆಳೆದವು. ಪೂರ್ವಪಶ್ಚಿಮಗಳ ಪರಸ್ಪರರ ಪರಿಚಯದಲ್ಲಿ ವಿಶಿಷ್ಟ ಸಂವಹನ ಶುರುವಾಯಿತು. ಏಷ್ಯಾದ ಧರ್ಮಗಳ ಮೂಲಸಾರವನ್ನು ಅವುಗಳ ನೆಲದಲ್ಲೇ ಅಭ್ಯಸಿಸುವ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ ಲಂಡನ್ನಿನಲ್ಲಿ ಥಿಯಸಾಫಿಕಲ್ ಸೊಸೈಟಿ ಶುರುವಾಯಿತು. ಮದರಾಸಿನ ಅಡ್ಯಾರಿನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕಚೇರಿ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದಾಗ ಸೊಸೈಟಿ ಕಟ್ಟಿದವರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರಾದ ಸರ್ ಹೆನ್ರಿ ಓಲ್ಕಾಟ್ ೧೮೭೫ರಲ್ಲಿ ಭಾರತಕ್ಕೆ ಬಂದರು. ಬುದ್ಧನನ್ನು ತಮ್ಮ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಗುರು ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಿ ಬೌದ್ಧನಾಗಿ ಮತಾಂತರ ಹೊಂದಿದ ಮೊದಲ ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ವ್ಯಕ್ತಿ ಅವರು. ಭಾರತ, ಶ್ರೀಲಂಕಾಗಳಲ್ಲಿ ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮವನ್ನು ಅಭ್ಯಸಿಸಿ, ಆಧುನೀಕರಣಗೊಳಿಸುವ ಕೆಲಸ ಶುರು ಮಾಡಿದರು. ಶ್ರೀಲಂಕಾದಲ್ಲಿ ಓಲ್ಕಾಟ್ ಅವರನ್ನು ‘ಪ್ರಾಟೆಸ್ಟೆಂಟ್ ಬುದ್ಧಿಸಂ’ನ ಸ್ಥಾಪಕರೆಂದೇ ಗೌರವಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
(ಸರ್ ಹೆನ್ರಿ ಓಲ್ಕಾಟ್)
ಅದೇ ಸುಮಾರಿಗೆ ತಮಿಳುನಾಡಿನ ಪರಯಾ ಸಮುದಾಯದ ಅಯೊತಿ ದಾಸ್ ಓಲ್ಕಾಟ್ ವಿಚಾರಗಳಿಂದ ಪ್ರಭಾವಿತರಾದರು. ಅಸ್ಪೃಶ್ಯರು ಮೊದಲು ಬೌದ್ಧರಾಗಿದ್ದರು ಎಂದು ಶಾಸ್ತ್ರ ಆಧಾರ ಸಮೇತ ವಿವರಿಸಿ ಬರೆದ ಅಯೊತಿ ದಾಸ್, ೧೮೮೬ರಲ್ಲಿ ಅಸ್ಪೃಶ್ಯರು ಹಿಂದೂಗಳಲ್ಲ ಎಂಬ ದಿಟ್ಟ ಹೇಳಿಕೆ ಕೊಟ್ಟರು. ಪರಯಾಗಳು ಬೌದ್ಧಧರ್ಮಕ್ಕೆ ಮತಾಂತರವಾಗಬಯಸುತ್ತಾರೆ ಎಂಬ ಇಂಗಿತವನ್ನು ದಾಸ್ ಅವರು ಓಲ್ಕಾಟ್ ಬಳಿ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದಾಗ ಅವರನ್ನು ಶ್ರೀಲಂಕಾಗೆ ಬೌದ್ಧಾಧ್ಯಯನ ನಡೆಸಲು ಕಳಿಸಲಾಯಿತು. ತಮಿಳು, ಇಂಗ್ಲಿಷ್, ಸಂಸ್ಕೃತ, ಪಾಲಿ ಭಾಷಾ ಪಂಡಿತರೂ, ಸಿದ್ಧ ವೈದ್ಯರೂ ಆಗಿದ್ದ ದಾಸ್ ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮಕ್ಕೆ ಮತಾಂತರಗೊಂಡ ಮೊದಲ ದಲಿತ ನಾಯಕರು. ೧೮೯೦ರಲ್ಲಿ ಶಾಕ್ಯ ಬುದ್ಧಿಸ್ಟ್ ಸೊಸೈಟಿ (ಅಥವಾ ಇಂಡಿಯನ್ ಬುದ್ಧಿಸ್ಟ್ ಅಸೋಸಿಯೇಷನ್) ಸ್ಥಾಪಿಸಿ ಕರ್ನಾಟಕವೂ ಸೇರಿದಂತೆ ಹಲವು ಕಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಅದರ ಶಾಖೆ ತೆರೆದರು. ೧೮೯೧ರಲ್ಲಿ ದ್ರಾವಿಡ ಮಹಾಜನ ಸಭಾ ಸ್ಥಾಪಿಸಿ ತನ್ನ ಬೆಂಬಲಿಗರಿಗೆ ಜನಗಣತಿಯಲ್ಲಿ ಹಿಂದೂ ಬದಲಾಗಿ ‘ಜಾತಿರಹಿತ ದ್ರಾವಿಡ’ ಎಂದು ಬರೆಸುವಂತೆ ಹೇಳಿದರು. ಅವರು ಹೊರತರುತ್ತಿದ್ದ ‘ಒರು ಪೈಸ ತಮಿಳನ್’ ಪತ್ರಿಕೆ ಬೌದ್ಧ ಆಚರಣೆ, ವಿಚಾರ, ವರ್ತಮಾನಗಳ ಕುರಿತು ತನ್ನ ಸದಸ್ಯರಿಗೆ ತಿಳುವಳಿಕೆ ನೀಡುತ್ತಿತ್ತು.
(ಅಯೊತಿ ದಾಸ್)
ಓಲ್ಕಾಟ್, ದಾಸ್ ಅವರ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳು ಶ್ರೀಲಂಕಾದ ಬೌದ್ಧ ಮುಂದಾಳು ಅನಗಾರಿಕಾ ಧರ್ಮಪಾಲ ಅವರ ಗಮನ ಸೆಳೆದವು. ಅವರು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಬುದ್ಧನ ಧರ್ಮ ಹರಡುವ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ ೧೮೯೧ರಲ್ಲಿ ಮಹಾಬೋಧಿ ಸೊಸೈಟಿ ಶುರುಮಾಡಿದರು. ಅದೇ ವರ್ಷ ಬೋಧಗಯಾದ ಮಹಾಬೋಧಿ ದೇವಾಲಯಕ್ಕೆ ಹೋದಾಗ ಅಲ್ಲಿನ ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಆಘಾತವುಂಟುಮಾಡಿತು. ಅಲ್ಲಿ ಬುದ್ಧ ಹಿಂದೂ ಶೈವ ದೇವರುಗಳ ನಡುವೆ ಮೂಲೆಗೆ ಸರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದ. ಬೌದ್ಧರಿಗೆ ಪೂಜಿಸುವ ಅವಕಾಶವಿರಲಿಲ್ಲ. ಕೂಡಲೇ ಅವರು ಮಹಾಬೋಧಿ ಸೊಸೈಟಿ ಕಚೇರಿಯನ್ನು ಕೊಲಂಬೋದಿಂದ ಕೋಲ್ಕತಾಗೆ ವರ್ಗಾಯಿಸಿ ಆ ದೇವಸ್ಥಾನವನ್ನು ಬೌದ್ಧರಿಗೆ ಮರಳಿ ಕೊಡಬೇಕೆಂದು ಕೋರ್ಟಿನಲ್ಲಿ ದಾವೆ ಹೂಡಿದರು.
(ಅನಗಾರಿಕಾ ಧರ್ಮಪಾಲ)
೧೮೯೨ರಲ್ಲಿ ಡಾರ್ಜಿಲಿಂಗಿನಲ್ಲಿ ಬೌದ್ಧ ಸಮ್ಮೇಳನ ನಡೆದು ಅನಗಾರಿಕಾ ಧರ್ಮಪಾಲ ಟಿಬೆಟಿನ ಬೌದ್ಧರೊಡನೆ ಸಂಪರ್ಕ ಸಾಧಿಸಿದರು. ಅಂದಿನ ದಲೈಲಾಮಾ ಅವರಿಗೆ ಬುದ್ಧನ ಅವಶೇಷವೊಂದನ್ನು ಕಳಿಸಿದರು. ಸಾರಾನಾಥವೂ ಸೇರಿದಂತೆ ಅನೇಕ ಕಡೆ ಬೌದ್ಧ ವಿಹಾರಗಳನ್ನೂ, ಸ್ತೂಪಗಳನ್ನೂ ಕಟ್ಟಿದರು. ವಿವೇಕಾನಂದರು ಭಾಗವಹಿಸಿದ್ದ ೧೮೯೩ರ ಚಿಕಾಗೋ ಜಾಗತಿಕ ಧರ್ಮ ಸಮ್ಮೇಳನದಲ್ಲಿ ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮದ ಪ್ರತಿನಿಧಿಯಾಗಿ ಭಾಗವಹಿಸಿದ್ದರು.
೧೮೯೨ರಲ್ಲಿ ಕೃಪಾಶರಣ ಮಹಾಸ್ಥವಿರ ಎಂಬ ಭಿಕ್ಕು ಕಲಕತ್ತಾದಲ್ಲಿ ಬೆಂಗಾಲ್ ಬುದ್ಧಿಸ್ಟ್ ಅಸೋಸಿಯೇಷನ್ ಶುರುಮಾಡಿದರು. ಅವಿಭಜಿತ ಬಂಗಾಳದ ಚಿತ್ತಗಾಂಗ್‌ನಿಂದ ವಲಸೆ ಬಂದ ಬರುವಾ ಸಮುದಾಯವು ಲಕ್ನೋದಲ್ಲಿ ನೆಲೆಯಾಗಿ ಬೌದ್ಧ ಚಟುವಟಿಕೆ ಶುರುಮಾಡಿತು. ಲಕ್ನೊ, ಜಮ್ಷೆಡ್‌ಪುರ, ಶಿಲಾಂಗ್, ಹೈದರಾಬಾದ್‌ಗಳಲ್ಲಿ ವಿಹಾರ ಕಟ್ಟಲಾಯಿತು. ೧೯೦೫ರ ಬಂಗಾಳ ವಿಭಜನೆಯ ನಂತರ ಬಹುಸಂಖ್ಯೆಯ ಬರುವಾಗಳು ಲಕ್ನೊಗೆ ಬಂದು ಬೌದ್ಧಾನುಯಾಯಿಗಳಾದರು.
ಅದೇವೇಳೆಗೆ ಲಕ್ನೋದ ಬೋಧಾನಂದ ಮಹಾಸ್ಥವಿರ ದಲಿತರು ಬೌದ್ಧಧರ್ಮವನ್ನು ಅನುಸರಿಸುವಂತೆ ಕರೆ ನೀಡಿದರು. ೧೯೧೬ರಲ್ಲಿ ಭಾರತೀಯ ಬುದ್ಧ ಸಮಿತಿ ಶುರುಮಾಡಿದರು. ತಮ್ಮ ಪುಸ್ತಕ ‘ಮೂಲಭಾರತವಾಸಿ ಮತ್ತು ಆರ್ಯ’ದಲ್ಲಿ ಶೂದ್ರರು ಈ ನೆಲದ ಮೂಲನಿವಾಸಿಗಳೆಂದೂ, ಇಂಡೋಆರ್ಯನ್ ಜನರಿಂದ ಗುಲಾಮಗಿರಿಗೆ ಒಳಗಾದರೆಂದೂ ಬರೆದರು. ಬೌದ್ಧ ಆಚರಣೆ ಕುರಿತು ‘ಬೌದ್ಧ ದ್ವಿಚರ್ಯ’ ಎಂಬ ಪುಸ್ತಕ ಬರೆದದ್ದಲ್ಲದೆ, ಸ್ನೇಹಿತರೊಡಗೂಡಿ ‘ಬಹುಜನ ಕಲ್ಯಾಣ ಪ್ರಕಾಶನ’ ಶುರುಮಾಡಿ ಬುದ್ಧನ ತತ್ವ, ಜೀವನಚರಿತ್ರೆಗಳನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಿದರು. ಕಾನ್ಪುರದ ಈಶ್ವರದತ್ತ ಮೇಧಾರ್ಥಿ ಕೂಡಾ ಭಾರತದ ಜಾತಿಪದ್ಧತಿಯನ್ನು ತೀವ್ರವಾಗಿ ಖಂಡಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ದಲಿತರು ಈ ದೇಶದ ಆದಿ ನಿವಾಸಿಗಳು ಹಾಗೂ ಆಳುವವರಾಗಿದ್ದರು; ಅವರನ್ನು ಆರ್ಯರು ಗುಲಾಮರಾಗಿಸಿದರು ಎನ್ನುವುದು ಅವರ ಪ್ರತಿಪಾದನೆಯಾಗಿತ್ತು. ಕಾಂಗ್ರಿ ಗುರುಕುಲದಲ್ಲಿ ಪಾಲಿ ಕಲಿತ ಮೇಧಾರ್ಥಿ ೧೯೩೬ರಲ್ಲಿ ಮತಾಂತರಗೊಂಡರು.
(ಬಾಬಾ ಅಂಬೇಡ್ಕರ್)
ಇಷ್ಟೆಲ್ಲ ಸಂಭವಿಸುತ್ತಿರುವಾಗ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಡಾ. ಬಿ. ಆರ್. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ದಲಿತ ಸಮುದಾಯದ ರಾಜಕೀಯ, ಸಾಮಾಜಿಕ, ಧಾರ್ಮಿಕ ಹಕ್ಕುಗಳಿಗಾಗಿ ಸಂಘಟಿತ ಹೋರಾಟ ಶುರುಮಾಡಿದ್ದರು. ಜ್ಯೋತಿಬಾ ಫುಲೆ ಮತ್ತವರಂಥ ಸಮಾಜಸುಧಾರಕರ ಕ್ರಮಗಳಿಂದ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದಲ್ಲಿ ಅದಾಗಲೇ ತಾರತಮ್ಯದ ಹಿಂದೂಧರ್ಮ ಕುರಿತು ಕಟುಟೀಕೆಗಳು ಚಾಲ್ತಿಯಲ್ಲಿದ್ದವು. ತಮ್ಮ ಹಕ್ಕು ಜಾಗೃತಿ ಹೋರಾಟದ ಭಾಗವಾಗಿ ೧೯೩೫ರಲ್ಲಿ ‘ನಾನು ಹಿಂದೂ ಆಗಿ ಸಾಯಲಾರೆ’ ಎಂದು ಯೆವೊಲಾ ಸಮಾವೇಶದಲ್ಲಿ ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಘೋಷಿಸಿದರು. ಅವರ ಈ ನಿರ್ಧಾರ ಧಾರ್ಮಿಕ ವಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಸಂಚಲನ ಮೂಡಿಸಿತು. ಬೌದ್ಧ ಭಿಕ್ಕು ಲೋಕನಾಥ ಮುಂಬಯಿಯ ನಿವಾಸದಲ್ಲಿ ಅಂಬೇಡ್ಕರರನ್ನು ಭೇಟಿಯಾಗಿ ದಲಿತ ಸಮುದಾಯವು ಬೌದ್ಧಧರ್ಮ ಸ್ವೀಕರಿಸಬೇಕೆಂದು ಕೇಳಿಕೊಂಡರು. ಶ್ರೀಲಂಕಾದ ತಮ್ಮ ಕಚೇರಿಯಿಂದ ದಲಿತ ಸಮುದಾಯದವರಿಗಾಗಿ ‘ಬುದ್ಧಿಸಂ ವಿಲ್ ಮೇಕ್ ಯು ಫ್ರೀ’ ಎಂಬ ಕರಪತ್ರ ಹೊರಡಿಸಿದರು. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಈಶ್ವರದತ್ತ ಮೇಧಾರ್ಥಿ ಅವರೊಡನೆ ನಿಕಟ ಸಂಪರ್ಕ ಹೊಂದಿ ಅವರಿಂದ ಪಾಲಿ ಭಾಷೆ ಕಲಿತರು.
ಮತಾಂತರಕ್ಕೆ ತಾನಿತ್ತ ಕರೆ ಎಷ್ಟು ಜವಾಬ್ದಾರಿಯದೆಂದು ಅರಿತಿದ್ದ ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಬೌದ್ಧಧರ್ಮವನ್ನೂ, ಅದರ ಶಾಖೆಗಳನ್ನೂ ವಿಸ್ತೃತವಾಗಿ ಅಭ್ಯಸಿಸಿ, ಬೌದ್ಧ ಗ್ರಂಥಗಳನ್ನು, ಮಠ-ಸ್ತೂಪ-ವಿಹಾರಗಳನ್ನೂ, ಭಿಕ್ಕುಗಳನ್ನೂ ಸಂದರ್ಶಿಸಿ, ಬುದ್ಧನ ಬದುಕು, ಸಂದೇಶಗಳನ್ನು ಶಂಕೆಯಿಲ್ಲದಂತೆ ಪ್ರಸ್ತುತಪಡಿಸುವ ‘ಬುದ್ಧ ಮತ್ತವನ ಧಮ್ಮ’ ಎಂಬ ಪುಸ್ತಕ ಬರೆದರು. ೧೯೫೬ರಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಆರು ಲಕ್ಷ ಬೆಂಬಲಿಗರೊಡನೆ ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮ ಸೇರಿದರು. ತನ್ನ ಜನ ಹೀನಾಯಾನ, ವಜ್ರಯಾನ, ಮಹಾಯಾನ, ತೇರಾವಾದ ಮುಂತಾದ ಬೌದ್ಧಧರ್ಮದ ಹಲವಾರು ಶಾಖೆಗಳ ಜಟಿಲ ಬೋಧನೆಗಳ ನಡುವೆ ಗೊಂದಲಗೊಳ್ಳದೆ ಇರಲಿ ಎಂದು ನವಯಾನ ಎಂಬ ಹೊಸಪಂಥವನ್ನೇ ಶುರುಮಾಡಿದರು.
ಹೇಗೆ ಓಲ್ಕಾಟ್ ಶ್ರೀಲಂಕಾಗೆ ‘ಪ್ರಾಟೆಸ್ಟೆಂಟ್ ಬುದ್ಧಿಸಂ’ ಅನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿದರೋ ಹಾಗೆ ಅಂಬೇಡ್ಕರರು ಭಾರತಕ್ಕೆ ‘ನವಯಾನ’ ಎಂಬ ಹೊಸ ಬೌದ್ಧಮಾರ್ಗ ತೆರೆದರು. ಮತ್ತೆ ಬೌದ್ಧಧರ್ಮವು ಬಹುಜನರ ಧರ್ಮವಾಗುವತ್ತ ಚಲಿಸತೊಡಗಿತು.
ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ನಂತರ ..
ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ನಿಧನಾನಂತರ ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮದೆಡೆಗಿನ ಚಲನೆ ಸ್ವಲ್ಪ ನಿಧಾನವಾಯಿತೆಂದೇ ಹೇಳಬಹುದು. ಸರ್ವಸಮ್ಮತ ದಲಿತ ನಾಯಕತ್ವದ ಕೊರತೆ, ಬುದ್ಧ ಮತ್ತು ಮಾರ್ಕ್ಸ್‌ರನ್ನು ಎಷ್ಟು ಒಳಗೊಳ್ಳಬೇಕು ಎಂಬ ಬಗ್ಗೆ ದಲಿತ್ ಪ್ಯಾಂಥರ‍್ಸ್‌ಗಳ ಗೊಂದಲ, ಮೀಸಲಾತಿ ಕುರಿತ ಅಸ್ಪಷ್ಟತೆಗಳು ಮತಾಂತರ ಚಟುವಟಿಕೆಯನ್ನು ನಿಧಾನಗೊಳಿಸಿದವು. ಆದರೂ ಕರ್ನಾಟಕ, ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಸೇರಿದಂತೆ ಅಲ್ಲಿಲ್ಲಿ ಮತಾಂತರ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳು ನಡೆದೇ ಇದ್ದವು. ಹಲವು ಬೌದ್ಧ ಸಂಘ, ಸಭಾಗಳು ಅಸ್ತಿತ್ವಕ್ಕೆ ಬಂದವು. ೧೯೫೭ರಲ್ಲಿ ಲಕ್ನೋದಲ್ಲಿ ೧೫,೦೦೦ ಜನ ಮತಾಂತರವಾದರು. ೧೯೬೧ರಲ್ಲಿ ಕಾನ್ಪುರದಲ್ಲಿ ರಾಜೇಂದ್ರಸಿಂಗ್ ಆಹಿರ‍್ವಾರ್ ಎಂಬ ರಿಪಬ್ಲಿಕನ್ ಪಕ್ಷದ ದಲಿತ ನಾಯಕ ತನ್ನ ಕುಟುಂಬದೊಡನೆ ಬೌದ್ಧರಾದರು. ಭಾರತೀಯ ಬುದ್ಧಮಹಾಸಭಾ ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು. ಕಾನ್ಪುರದ ಚಮಾರ್ ಸಮುದಾಯದ ಭಿಕ್ಕು ದೀಪಂಕರ್ ದಲಿತ ಬೌದ್ಧ ಚಳುವಳಿಯನ್ನು ಮುನ್ನಡೆಸುವ ಲಕ್ಷಣಗಳು ಗೋಚರಿಸಿದವು. ೧೯೮೧ರಲ್ಲಿ ದೀಪಂಕರ್ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ಬೃಹತ್ ಮತಾಂತರ ಸಮಾವೇಶ ನಡೆಸಲು ಯೋಜಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ ವಿಎಚ್‌ಪಿಯಿಂದ ತೀವ್ರ ವಿರೋಧ ವ್ಯಕ್ತವಾದ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಆ ಸಮಾವೇಶ ರದ್ದಾಯಿತು.
೨೦೦೨ರಲ್ಲಿ ದಲಿತ ಸಿಖ್ ಸಮುದಾಯಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ ಬಿಎಸ್ಪಿ ನೇತಾರ ಕಾನ್ಶಿರಾಂ ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಮತಾಂತರವಾದ ೫೦ನೇ ವರ್ಷಾಚರಣೆ ದಿನ ಅಕ್ಟೋಬರ್ ೧೪, ೨೦೦೬ರಂದು ಎರಡು ಕೋಟಿ ಬೆಂಬಲಿಗರೊಡನೆ ಮತಾಂತರ ಹೊಂದುವುದಾಗಿ ಘೋಷಿಸಿದರು. ಜಾತಿ ಮರೆತು ಬೃಹತ್ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಜನ ಬೌದ್ಧಧರ್ಮ ಸ್ವೀಕರಿಸಬೇಕೆನ್ನುವುದು ಅವರ ಆಶಯವಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ ಆ ದಿನಕ್ಕೆ ಐದು ದಿನವಿರುವಾಗಲೇ ೨೦೦೬, ಅಕ್ಟೋಬರ್ ೯ರಂದು ಕಾನ್ಶೀರಾಂ ದೀರ್ಘ ಅನಾರೋಗ್ಯದ ಬಳಿಕ ತೀರಿಕೊಂಡರು.
ಹೀಗೆ ಬೌದ್ಧ ಚಿಂತನೆ, ಧಾರ್ಮಿಕ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳು ಏರಿಳಿತ ಕಾಣುತ್ತಿರುವಾಗಲೇ ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಪರಿನಿರ್ವಾಣ ದಿನದಂದು ಬಾಬ್ರಿ ಮಸೀದಿ ಧ್ವಂಸ ಸಂಭವಿಸಿತು. ಮತ್ತೆ ಹಿಂದೂತ್ವ ರಾಜಕಾರಣ ಬಲಗೊಂಡಿತು. ಸನಾತನ ಧರ್ಮ ತಲೆಯೆತ್ತಿದಾಗೆಲ್ಲ ಬೌದ್ಧಧರ್ಮವನ್ನು ಹಿನ್ನೆಲೆಗೆ ಸರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಈಗಲೂ ಅದೇ ಆಯಿತು. ಹಿಂದೂ ರಾಷ್ಟ್ರ ಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಬಿತ್ತಲಾಯಿತು. ಕರಸೇವಕರು ರಾಮಮಂದಿರ ಕಟ್ಟಲು ಸಿದ್ಧರಾದರು. ಬಹುಪಾಲು ದಲಿತ ಸಮುದಾಯದವರು ಹಿಂದೂ ತೆಕ್ಕೆಯೊಳಗೆ ಹೊಸ ಆಮಿಷಗಳೊಡನೆ ಸೆಳೆಯಲ್ಪಟ್ಟರು. ಬಾಯಿ ಮಾತಿಗಾದರೂ ಹಿಂದೂ ನಾವೆಲ್ಲ ಒಂದು ಘೋಷಣೆ ಕೇಳಿಬರತೊಡಗಿತು. ಅವಕಾಶವಾದಿ ರಾಜಕಾರಣ ದಲಿತ ಸಮಾಜವನ್ನು ರಾಮಮಂದಿರದೆಡೆಗೆ ಕರೆದೊಯ್ಯುತ್ತಿರುವಾಗಲೇ ಬೌದ್ಧಧರ್ಮದಿಂದ ವಿಮುಖ ಚಲನೆ ಶುರುವಾಯಿತು.
ಬುದ್ಧ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರ ಪಡೆದ ಜಾಗದಲ್ಲಿ ಅಶೋಕ, ಕನಿಷ್ಕರ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲ್ಪಟ್ಟು, ನಂತರ ಪುನರ್ನಿರ್ಮಾಣಗೊಂಡ ಮಹಾಬೋಧಿ ದೇವಾಲಯ ಇವತ್ತಿನ ಬೌದ್ಧ ಭಾರತದ ಸ್ಥಿತಿಗತಿಯ ಸೂಚಕವಾಗಿದೆ. ಶ್ರೀಲಂಕಾದ ಅನಗಾರಿಕಾ ಧರ್ಮಪಾಲ ಮಹಾಬೋಧಿ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿ ಬೌದ್ಧರ ಹಕ್ಕು ಕುರಿತು ೧೮೯೧ರಲ್ಲಿ ಕಾನೂನು ಹೋರಾಟ ಶುರು ಮಾಡಿದರಷ್ಟೆ. ಆದರೆ ಅದಕ್ಕೆ ಜಯ ಸಿಕ್ಕಿದ್ದು ಅವರ ಮರಣದ ೧೬ ವರ್ಷ ನಂತರ ೧೯೪೯ರಲ್ಲಿ. ಆಗ ಮಹಾಬೋಧಿ ದೇವಸ್ಥಾನ ಕಾಯ್ದೆ ಜಾರಿಯಾಗಿ ಹಿಂದೂಗಳು ಮತ್ತು ಬೌದ್ಧರು ಸಮಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿರುವ ಮಂಡಳಿಗೆ ಮಹಾಬೋಧಿ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಆಡಳಿತ ವರ್ಗಾವಣೆಗೊಂಡಿತು. ಆದರೆ ಒಂಭತ್ತು ಜನರ ಆಡಳಿತ ಮಂಡಳಿಯಲ್ಲಿ ಬಹುಸಂಖ್ಯೆಯ ಹಿಂದೂಗಳೇ ಇರಬೇಕು ಎಂದು ಕಾನೂನು ಹೇಳಿತ್ತು. ಅಧ್ಯಕ್ಷರು ಹಿಂದೂ ಮಹಾಂತರೇ ಆಗುತ್ತಿದ್ದರು. ಕೊನೆಗೆ ೨೦೧೩ರಲ್ಲಿ ಅದಕ್ಕೆ ಬದಲಾವಣೆ ತಂದು ಹಿಂದೂಯೇತರರು ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಬಹುದೆಂದು ಕಾನೂನು ಬದಲಾಯಿತು. ಆದರೆ ಅದೇವರ್ಷ ಮಹಾಬೋಧಿ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಮೇಲೆ ಬಾಂಬ್ ದಾಳಿಯಾಯಿತು. ಅದರ ಹೊಣೆಯನ್ನು ಇಂಡಿಯನ್ ಮುಜಾಹಿದೀನ್‌ಗಳ ತಲೆಗೆ ಕಟ್ಟಲಾಯಿತು.
ಮಹಾಬೋಧಿ ದೇವಾಲಯ ಕುರಿತು ಇನ್ನೂ ಒಂದು ವಿವಾದ ತಲೆದೋರಿತು. ಬುದ್ಧ ಕುಳಿತು ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರ ಪಡೆದ ವೃಕ್ಷದ ಟೊಂಗೆಗಳನ್ನು ಅಕ್ರಮವಾಗಿ ಕಡಿದು ವಿದೇಶೀ ಬೌದ್ಧರಿಗೆ ಮಾರಿ ಹಣ ಗಳಿಸಿದ ಆರೋಪದ ಮೇಲೆ ಅಲ್ಲಿನ ಮುಖ್ಯ ಅರ್ಚಕರನ್ನು ಬಂಧಿಸಲಾಯಿತು.
ಭಾರತದ ಬೌದ್ಧಧರ್ಮದ ಚರಿತ್ರೆ ಈ ನೆಲದ ಮಾನವೀಯ ಸೆಲೆಯ ಭರತಇಳಿತದ ಚರಿತ್ರೆಯೂ ಆಗಿದೆ. ಸಹಸ್ರಮಾನಗಳಿಗೊಮ್ಮೆ ವಂಚಿತರ ಪರ ಮಿಡಿವ ಹೃದಯವೊಂದು ಇಲ್ಲಿ ಜನ್ಮತಾಳುತ್ತದೆ. ಅದಕ್ಕೆ ಇನ್ನಿಲ್ಲದ ಬೆಂಬಲ, ಅನುಯಾಯಿತ್ವ ಸಿಗುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಹಾಗೇ ನಿಧಾನ ಈ ಅಸಮಾನ ಧೂಳಿನ ನೆಲದಲ್ಲಿ ಅದೂ ಒಂದು ಕಣವಾಗಿ ಮಾಯವಾಗಿಬಿಡುತ್ತದೆ. ಅದಕ್ಕೆ ಕಾರಣ ಧರ್ಮ ಮತ್ತು ರಾಜಕಾರಣಗಳ ನಡುವಿನ ಅಪವಿತ್ರ ಮೈತ್ರಿ.
ಧರ್ಮ-ರಾಜಕಾರಣ
ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಬೌದ್ಧಧರ್ಮ ಸ್ವೀಕರಿಸಿದರೂ ಸೆಕ್ಯುಲರ್ ರಾಜಕಾರಣ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದ್ದರು. ಬಹುಧರ್ಮೀಯ ಭಾರತದ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವವು ಜಾತ್ಯತೀತವಾಗಿದ್ದು ಎಲ್ಲ ಧರ್ಮಗಳನ್ನೂ, ಅದರ ಅನುಯಾಯಿಗಳನ್ನೂ ಸಮಾನವಾಗಿ ಗೌರವಯುತವಾಗಿ ನೋಡಬೇಕೆನ್ನುವುದು ಸೆಕ್ಯುಲರ್ ತತ್ವದ ಆಶಯವಾಗಿತ್ತು. ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಆಂತರಿಕ ನಿಯಂತ್ರಣವನ್ನು ಧರ್ಮ ಮತ್ತು ನೈತಿಕತೆ ಮಾಡುತ್ತದೆ; ಅದನ್ನು ಮೀರಿ ಮೃಗೀಯವಾದವರನ್ನು ಪ್ರಭುತ್ವ ನಿಯಂತ್ರಿಸುತ್ತದೆ; ಎಂದೇ ಸಮಾಜ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಧರ್ಮಕ್ಕೊಂದು ಸ್ಥಾನವಿದೆ ಎಂದು ಅವರು ಭಾವಿಸಿದ್ದರು. ಈ ಕಾರಣದಿಂದಲೇ ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮ ತೊರೆದ ತನ್ನ ಜನರಿಗೆ ಸೂಕ್ತಧರ್ಮವೊಂದನ್ನು ಅರಸುತ್ತ ನವಯಾನ ಬೌದ್ಧ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ತೋರಿಸಿಕೊಟ್ಟಿದ್ದರು.
ಈಗ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ೯೫ ಲಕ್ಷ ಬೌದ್ಧರಿದ್ದಾರೆ. ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಒಂದರಲ್ಲೆ ೬೦ ಲಕ್ಷ ಜನ ಇದ್ದಾರೆ. ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ೨ ಲಕ್ಷ ಬೌದ್ಧರಿದ್ದಾರೆ. ಎರಡನೆ ಅತಿ ಹೆಚ್ಚು ಬೌದ್ಧರಿದ್ದ ರಾಜ್ಯ ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಈಗ ತಿರುವುಮುರುವಾಗಿದೆ. ೨೦೦೧ರಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲಿ ೩.೯೫ ಲಕ್ಷ ಬೌದ್ಧರಿದ್ದರು. ಅವರಲ್ಲಿ ೨.೭೫ ಲಕ್ಷ ಜನ ಬೀದರ್, ಗುಲ್ಬರ್ಗ ಜಿಲ್ಲೆಯವರೇ ಆಗಿದ್ದರು. ಆದರೆ ೨೦೧೧ರ ಜನಗಣತಿಯ ವೇಳೆಗೆ ಈ ಸಂಖ್ಯೆ ೯೫,೭೧೦ಕ್ಕೆ ಇಳಿದಿದೆ! ಬೀದರ್, ಗುಲ್ಬರ್ಗಗಳ ಬೌದ್ಧರ ಸಂಖ್ಯೆ ೪೮,೦೦೦ಕ್ಕೆ ಇಳಿದಿದೆ!!
ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣವೇನು? ಉತ್ತರ ಹುಡುಕುತ್ತ ನವಬೌದ್ಧ ಸಮುದಾಯದ ಕಡೆ ನೋಡಿದಾಗ ಕೆಲ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳು ಏಳುತ್ತವೆ:
ಒಳ ಮೀಸಲಾತಿ ವಿವಾದ ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಗಿರಬಹುದೆ? ಬೌದ್ಧ ಮತಾಂತರ ಕೊನೆಗೂ ರಾಜಕೀಯ ಗಿಮಿಕ್ ಆಗತೊಡಗಿದೆಯೇ ಅಥವಾ ಸಮಾಜ ಸುಧಾರಣೆಯ ಧ್ಯೇಯವನ್ನೂ ಹೊಂದಿದೆಯೆ? ಈ ಬಾರಿ ಗಣತಿಯಲ್ಲಿ ಬೌದ್ಧರು ಎಂದೂ, ಮುಂದಿನ ಬಾರಿ ಹಿಂದೂ ಅಸ್ಪೃಶ್ಯರು ಎಂದೂ ದಾಖಲಿಸುವಂತೆ ಹೇಳಿ ಆಯಾಯಾ ಜಾತಿಗಳ ನೇತಾರರು ಜನಸಾಮಾನ್ಯರಲ್ಲಿ ಸೃಷ್ಟಿಸುವ ಗೊಂದಲಕ್ಕೆ ಹೊಣೆ ಯಾರು? ತನಗೆ ಯಾವ ಧರ್ಮ ಬೇಕು, ಯಾಕೆ ಬೇಕು, ಅದು ಹೇಗಿರಬೇಕು ಎನ್ನುವುದನ್ನು ಜನಸಾಮಾನ್ಯ ನಿರ್ಧರಿಸಬಲ್ಲನೆ? ಹಿಂದೂ ಜಾತಿ ಅಸ್ಮಿತೆಯನ್ನುಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಯಸುವ ನವಯಾನದ ದಲಿತ ಬೌದ್ಧರನ್ನು ದಲಿತೇತರ ಬೌದ್ಧರು ಹೇಗೆ ಸ್ವೀಕರಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ? ದಲಿತರಷ್ಟೆ ಬೌದ್ಧರಾಗುವುದಾದರೆ ದಲಿತ ಸಮುದಾಯಕ್ಕೆ ಇನ್ನೊಂದು ಹೆಸರು ನವಯಾನ ಎಂದಾಗದೆ? ಹಾಗಾಗದಂತೆ ದಲಿತೇತರರು ಸಹಾ ಬೌದ್ಧಧರ್ಮದೆಡೆಗೆ ನಡೆಯುವಂತೆ ಮಾಡುವುದು ಯಾರ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯಾಗಿದೆ? ನವಬೌದ್ಧರು ಜನಸಾಮಾನ್ಯರಿಗರ್ಥವಾಗದ ಪಾಲಿ ಮಂತ್ರಗಳನ್ನುಚ್ಛರಿಸುತ್ತ ಪ್ರಾರ್ಥಿಸುವುದು, ಆಚರಣೆ ನೆರವೇರಿಸುವುದು ವೈದಿಕರು ಸಂಸ್ಕೃತಕ್ಕೆ ಜೋತು ಬೀಳುವುದಕ್ಕಿಂತ ಹೇಗೆ ಭಿನ್ನವಾಗಿದೆ? ಇವೆಲ್ಲ ನಂಬಿಕೆ-ಆಚರಣೆಗಳು ದಲಿತ ಬೌದ್ಧರಲ್ಲು ಕಾಲಕ್ರಮೇಣ ಪುರೋಹಿತ ವರ್ಗವನ್ನು ಹುಟ್ಟುಹಾಕದೇ?
ಈ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳಲ್ಲದೆ ಜಾಗತೀಕರಣ, ಖಾಸಗೀಕರಣದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಬೌದ್ಧಧರ್ಮವನ್ನು ಅದರ ಆಶಯಗಳೊಂದಿಗೆ ಅರಗಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಸಹಾ ಸವಾಲಾಗಿದೆ. ಅಂದಿನ ಬೌದ್ಧ ಸಮಾಜ ಬಹುವಾಗಿ ಕೃಷಿ ಪ್ರಧಾನವಾಗಿದ್ದು, ಸರಳ ಸಮಾಜವಾಗಿತ್ತು. ಅಂದು ‘ಕೊಲ್ಲುವುದಿಲ್ಲ, ಕಳ್ಳತನ ಮಾಡುವುದಿಲ್ಲ, ವಂಚನೆ ಮಾಡುವುದಿಲ್ಲ, ಸುಳ್ಳು ಹೇಳುವುದಿಲ್ಲ, ಆದ್ದರಿಂದ ನಾನೊಬ್ಬ ಒಳ್ಳೆಯ ಮನುಷ್ಯ’ ಎಂದು ಯಾರಾದರೂ ಕರೆದುಕೊಳ್ಳಬಹುದಿತ್ತು. ಆದರೆ ಇವತ್ತಿನ ಸಂಕೀರ್ಣ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಹಾಗೆ ಹೇಳುವುದು ಸುಲಭವಿಲ್ಲ. ನಾವು ಕಟ್ಟಿದ ತೆರಿಗೆಯ ಹಣವನ್ನು ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳಿಗೆ ಬಳಸಲು ಬಿಟ್ಟಿದ್ದೇವೆಯೆ? ರಾಜಕೀಯ ಆಗುಹೋಗುಗಳಿಂದ ದೂರವೇ ಉಳಿದು ಪ್ರಶ್ನಿಸುವುದನ್ನೇ ನಿಲ್ಲಿಸಿದ್ದೇವೆಯೇ? ಅಂತಾರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್, ಜಾಗತೀಕರಣಗೊಂಡ ಆರ್ಥಿಕತೆಯ ಮೂಲಕ ಸಿರಿವಂತ ರಾಷ್ಟ್ರಗಳು ಬಡರಾಷ್ಟ್ರಗಳನ್ನು ದೋಚಲು ಬಿಟ್ಟಿದ್ದೇವೆಯೇ? ಕೈಗಾರಿಕೀಕರಣಗೊಂಡ ರಾಷ್ಟ್ರಗಳು ಕೃಷಿಪ್ರಧಾನ ಸಮಾಜಗಳನ್ನು ವಂಚಿಸಲು ಬಿಟ್ಟಿದ್ದೇವೆಯೇ? ಸಿರಿವಂತರು ಬಡವರನ್ನು ದಮನಿಸಲು ಅವಕಾಶ ನೀಡಿದ್ದೇವೆಯೇ? ನಮ್ಮ ಲೈಂಗಿಕಾಸಕ್ತಿ, ದುರಾಸೆ, ವ್ಯಾಪಾರದ ಉತ್ತೇಜನಕ್ಕೆ ಜಾಹೀರಾತು ಸರಕಾಗಿ ಮಹಿಳೆಯರನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದೇವೆಯೇ? ಆಳುವವರೊಡನೆ, ನ್ಯಾಯಾಲಯದೊಡನೆ ಹೊಂದಾಣಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಬದುಕುತ್ತ ಕೊಳ್ಳುಬಾಕ ಗ್ರಾಹಕರಾದರೆ ಅಷ್ಟಾಂಗಮಾರ್ಗವನ್ನು ಉಲ್ಲಂಘಿಸಿದಂತೆ ಅಲ್ಲವೆ? ಮುಂತಾದ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳನ್ನು ಕೇಳಿಕೊಂಡು ನಮ್ಮನ್ನು ಮರುಪರಿಶೀಲಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಿದೆ. ಸಂಕೀರ್ಣ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ದ್ವಂದ್ವಗಳನ್ನು ನಿವಾರಿಸಲು ಬೌದ್ಧರು ಸಮಾಜ ವಿಜ್ಞಾನಿಗಳ, ಸಮಾಜ ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರ, ಮನಶ್ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರ, ಮಾನವ ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರ ಸಹಾಯ ಪಡೆಯಬೇಕಿದೆ.
ಏಕೆಂದರೆ ಕೇವಲ ಬೌದ್ಧ ಆಚರಣೆಗಳು ಎಲ್ಲ ಕೇಡಿಗೂ ಉತ್ತರವಾಗಲಾರವು ಅಲ್ಲವೆ?
ಆಧುನಿಕತೆ ಎಂದರೆ ಚಲನಶೀಲತೆ. ಮನುಷ್ಯ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ಬಯಕೆಯಲ್ಲೇ ಆಧುನಿಕತೆಯ ಬೀಜಗಳಿವೆ. ವಿಶ್ವಾದ್ಯಂತ ಎಲ್ಲ ಧರ್ಮಗಳು ಆಧುನಿಕತೆಗೆ ಮುಖಾಮುಖಿಯಾಗಲೇಬೇಕಾಗಿದೆ. ಧರ್ಮಗಳು ಪರಂಪರೆಯ ನೆನಪುಗಳ ಮೇಲೆ, ಅದನ್ನು ಗಟ್ಟಿಗೊಳಿಸುವ ಸೂತ್ರಗಳ ಮೇಲೇ ಕಟ್ಟಿದವುಗಳಾಗಿರುವುದರಿಂದ ಅವು ಆಧುನಿಕತೆಗೆ ಹಿಂಸಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯಿಸುತ್ತಿವೆ. ಧರ್ಮ ಮತ್ತು ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವ ಎರಡೂ ಪರಸ್ಪರ ವಿರೋಧಿ ತತ್ವಗಳು; ಅವುಗಳ ನಡುವಿನ ಹೊಂದಾಣಿಕೆಯಿಂದ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವ ಅವನತಿಯತ್ತ ಸಾಗಿದ್ದು ಧಾರ್ಮಿಕ ಮೂಲಭೂತವಾದ ಬೆಳೆಯಲು ಕಾರಣವಾಗಿದೆ.
ಸೆಕ್ಯುಲರ್ ತತ್ವಗಳಲ್ಲಿ ನಂಬಿಕೆಯಿಟ್ಟವರೂ ತಮ್ಮ ಸುತ್ತಲ ಧಾರ್ಮಿಕ ಪರಿಸರದ ಆಗುಹೋಗುಗಳನ್ನು ಇವತ್ತು ನಿರ್ಲಕ್ಷಿಸುವಂತಿಲ್ಲ. ಏಕೆಂದರೆ ಧರ್ಮ ಒಂದು ಹಸಿದ ಹುಲಿ. ಅದನ್ನು ಹಾಗಿರುವಂತೆಯೇ ರೂಪಿಸಲಾಗಿದೆ. ಮಣಿಸದೆ ಅದನ್ನು ನಿರ್ಲಕ್ಷಿಸಿದವರು ತಾವೇ ಆಹಾರವಾಗುವ ಸಾಧ್ಯತೆಯಿದೆ. ಪ್ರತಿ ದಿನವೂ ಈಗ ಹಿಂಸೆಯನ್ನು ಎದುರುಗೊಂಡೇ ಹುಟ್ಟುತ್ತಿದೆ, ಇದರ ಮೂಲ ಭಯ ಮತ್ತು ಅಪನಂಬಿಕೆಯಲ್ಲಿದೆ. ವ್ಯಕ್ತಿಗತವಾಗಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ, ಸಾಮಾಜಿಕವಾಗಿಯೂ ಇದು ತೀವ್ರ ಸಂಘರ್ಷ ಹುಟ್ಟಿಸುತ್ತಿದ್ದು ಎಲ್ಲ ಅಸಹಿಷ್ಣುತೆಯ ಮೂಲ ಇದೇ ಆಗಿದೆ. ಇವತ್ತಿನ ಬಲಪಂಥೀಯತೆಯ ಅಪಾಯವೆಂದರೆ ಜನಸಾಮಾನ್ಯರಲ್ಲಿ ಬೀಜರೂಪಿಯಾಗಿದ್ದ ಹಿಂಸೆಯನ್ನು ಆಚರಣೆಗಿಳಿಸಲು ಅದು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಿರುವುದು ಹಾಗೂ ಹಿಂಸೆ ಸಹಜವೆಂದು ಜನ ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳುವಂತಹ ಸೂತ್ರಗಳನ್ನು ರೂಪಿಸುತ್ತಿರುವುದು. ಹಿಂಸೆಯು ಸಮಾಜ ರಚನೆಯ ಆಂತರಿಕ ನೇಯ್ಗೆಯಲ್ಲಿ ಒಳಸೇರತೊಡಗಿದೆ. ಭಾರತವಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ, ಜಗತ್ತಿನೆಲ್ಲೆಡೆ ಧರ್ಮಗಳ ಮೂಲತತ್ವ ತಿರುಚಲ್ಪಟ್ಟು, ಧಾರ್ಮಿಕ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಹಿಂಸೆಯ ಪೋಷಕ ಸ್ಥಳಗಳಾಗಿವೆ. ಧರ್ಮಯುದ್ಧದ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಲೆಕ್ಕವಿಲ್ಲದಷ್ಟು ರಕ್ತನದಿಗಳು ಹರಿದಿವೆ. ಆದರೂ ಧಾರ್ಮಿಕ ಪ್ರತಿಪಾದನೆಯ ಉಗ್ರ ಸಂಘಟನೆಗಳು ದಿನಕ್ಕೊಂದು ಹುಟ್ಟಿಕೊಂಡು ತಲೆಗಳ ತರಿಯಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಹಿಂಸೆಯಿಂದ ತಲ್ಲಣಗೊಂಡ ಮನಸುಗಳು ಧರ್ಮ, ಆಧ್ಯಾತ್ಮವೆಂದು ಮತ್ತಷ್ಟು ಒಳಸರಿಯತೊಡಗಿದ್ದು ವಿಜ್ಞಾನ-ತಂತ್ರಜ್ಞಾನ-ಆಧುನಿಕತೆಗಳು ಸೃಷ್ಟಿಸಿರುವ ಒಂದು ತೆರನ ಮಂಪರು ಸಮಾಜ ಸನಾತನಗೊಳ್ಳುವಂತೆ ಮಾಡಿದೆ.
ಧರ್ಮದ ಅಪರಾವತಾರಗಳು ಬೌದ್ಧಧರ್ಮವನ್ನೂ ಬಿಟ್ಟಿಲ್ಲ. ಶ್ರೀಲಂಕಾದ ಬೌದ್ಧ ಭಿಕ್ಕುಗಳು ತಮಿಳರ ಹತ್ಯೆಯನ್ನು ಮೌನವಾಗಿ ಸಮರ್ಥಿಸಿದರು. ಥೈಲ್ಯಾಂಡ್, ಜಪಾನುಗಳಲ್ಲು ಅದೇ ಆಗಿದೆ. ಬರ್ಮಾದ ಬೌದ್ಧಧರ್ಮಾನುಯಾಯಿಗಳೂ ಹಿಂಸೆಗಿಳಿದು ಧರ್ಮಯುದ್ಧವೆಂದು ರೊಹಿಂಗ್ಯಾ ಮುಸ್ಲಿಮರ ಹತ್ಯೆ, ಗಡೀಪಾರು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಹೀಗಿರುವಾಗ ಜೀವಕಾರುಣ್ಯ, ಮೈತ್ರಿ ಬೋಧಿಸಿದ ಬುದ್ಧನ ದಾರಿ ಈ ಜಗತ್ತಿಗೆ ಎಂದಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಸ್ತುತವಿದೆ.
ಅದರಲ್ಲೂ ಇವತ್ತಿನ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಹಲವು ಅಸ್ಮಿತೆಗಳಲ್ಲಿ ಹಂಚಿಹೋದ ಮನುಷ್ಯ ಮನಸು ಕೆರಳಿದ ಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿದೆ. ಒಂದೆಡೆ ದೇವಾಲಯ-ಸಮುದಾಯ ಭವನಗಳು ಇಂದಿಗೂ ದಲಿತರಿಗೆ ಬಾಗಿಲು ಮುಚ್ಚಿದ್ದರೆ ಇನ್ನೊಂದೆಡೆ ಹರಿಜನ-ಗಿರಿಜನ ಸಭಾವು, ‘ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮ ನಮ್ಮನ್ನು ಅಸ್ಪೃಶ್ಯರನ್ನಾಗಿ ಪರಿಗಣಿಸಿರುವುದು ನಮ್ಮ ಸೌಭಾಗ್ಯ. ಅದಕ್ಕೇ ನಮಗೆ ಮೀಸಲಾತಿ ಸಿಗುತ್ತಿರುವುದು. ಅದು ಹಾಗೇ ಇರಬೇಕು’ ಎನ್ನುತ್ತಿದೆ! ಹೀಗಿರುತ್ತ ಬುದ್ಧನ ಧರ್ಮವನ್ನು ಸಮಕಾಲೀನಗೊಳಿಸಿ ಚಲನಶೀಲಗೊಳಿಸುವ ಜವಾಬ್ದಾರಿ ನಮ್ಮ ಮೇಲಿದೆ. ಅದಕ್ಕೆ ‘ಬಾಬಾ, ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ಹುಟ್ಟಿಬನ್ನಿ’ ಎನ್ನದಿರೋಣ. ಸಂಘಟಿತರಾಗಿ ಯೋಚಿಸಿ, ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿ, ಹೆಜ್ಜೆಯಿಡೋಣ..
ಸಂಘಂ ಶರಣಂ ಗಚ್ಛಾಮಿ..
(ರೇಖಾಚಿತ್ರಗಳು: ಕೃಷ್ಣ ಗಿಳಿಯಾರ್. ಫೋಟೋ: ಅಂತರ್ಜಾಲ)
